Konrad Witz - "Ukrzyżowanie"
Olej na drewnie, rozmiar: 35,50 x 27,40 cm, numer katalogowy 1656
Dzieło ukazuje scenę ukrzyżowania. Na środku znajduje się krzyż w kształcie litery 'T', z martwym Chrystusem. Pod krzyżem stoją postacie, św. Jan po prawej stronie ze złożonymi rękoma, i po lewej Maryja, którą podtrzymują dwie niewiasty. Przed nimi, w lewej dolnej partii obrazu klęczy także postać fundatora. Krzyż wbity jest w ziemię obok ścieżki, która ucina się w prawej dolnej części obrazu, by pojawić się ponownie wyżej. Prowadzi wzrok w głąb przestrzeni, w pejzaż, ukazujący miasto ogrodzone murem, z basztami. Za nim rozpościera się widok na jezioro i jego wybrzeża. Nad nimi autor umieścił ogrom błękitnego nieba, po którego poziomach suną malownicze chmury lekko oświetlone nieobecnym słońcem.
W obrazie, mimo kształtu obrazu w formie pionowego prostokąta, dominują kierunki horyzontalne, jednak są one dosyć zrównoważone. Najwyraźniejszy pion, krzyż, jest zamknięty u góry przez poziomą belką. Linie horyzontalne powtarzają się przez łagodne linie pagórków, krzyżując z pionem postaci, potem przez mury miasta, w końcu poziom morza i rytm chmur. Uwagę zwraca zróżnicowanie formy. Artysta inaczej traktuje lekkie, ulotne chmury, inaczej ciężkie mury i baszty. Umie pokazać aksamitność szat czy taflę jeziora.
Źródło światła znajduje się poza obrazem, w prawym, górnym rogu, co sugeruje oświetlenie chmur. Niebo jest jasne, wdaje się w grę z równie jasnym, martwym ciałem Jezusa i ciemnym krzyżem. Światło jest rozproszone, najciemniejsze akcenty przypadają na pejzaż i zacienione korony drzew.
Kolory dzielą obraz przestrzennie. Postacie na pierwszym planie są ubrane w jaskrawe kolory żółci, błękitu, czerwieni. Wyłamuje się z nich tylko jasna postać Jezusa, która zmywa się wręcz z niebem, przez co podkreśla jego nieziemski charakter. Pejzaż i tło są utrzymane w podobnym tonie zieleni, błękitów i bieli. Błękity nieba i jeziora łagodnie zlewają się bielą, a zielenie odległych wzgórz wraz z oddalaniem się w przestrzeń coraz bardziej błękitnieją.
To, co zwraca uwagę w dziele Konrada Witza, to realizm. Niemiecki malarz pogranicza gotyku i renesansu w XV wieku, odchodzi od idealizmu. Twarze postaci pokazane są bez upiększeń, realistycznie oddają postacie. Na twarzy Marii widać smutek i przygnębienie, na wychudzonym i bladym ciele Jezusa zaś umartwienie czy wręcz wyniszczenie. Próby oddania rzeczywistości objawiają się też w pejzażu, w ujęciu współczesnego Witzowi miasta i detali architektonicznych.
Konrad Witz jest artysta pogranicza dwóch epok, lecz w jego dziełach widać już nurty, które zdefiniują malarstwo niemieckie następnego wieku - realizm, nie bojący się rzeczywistości, jej brzydoty, popadający czasem nawet w turpizm i szokowanie.
A.P.
